Verstopping (constipatie) bij de kat

Met de medische term “constipatie”, oftewel verstopping, wordt een afwezige, vertraagde of moeizame stoelgang bedoeld. Constipatie leidt tot het achterblijven van ontlasting in de dikke darm (colon) en in de endeldarm (rectum). Een kat die verstopt zit, zit vaak hevig te persen en kan miauwen, blazen of schreeuwen van de pijn tijdens zijn poging om te poepen.

Een verstopping is meestal kortdurend en geen reden tot ongerustheid, maar wanneer de ontlasting langere tijd uitblijft, kan deze vast komen te zitten in de dikke darm en endeldarm. Dit wordt obstipatie genoemd. Wanneer dit vaker optreedt kan de dikke darm verwijd raken en haar functie, het samenknijpen om de ontlasting richting de endeldarm te stuwen, verliezen. Er ontstaat een zogenaamd ‘megacolon’, wat letterlijk betekent ‘grote dikke darm’.

Oorzaken van constipatie

Er kunnen meerdere oorzaken van constipatie zijn, maar de oorzaak is niet altijd te achterhalen. Hieronder vindt u een overzicht van mogelijke oorzaken.

Weigeren te ontlasten

Katten weigeren zich soms te ontlasten vanwege gedrags- of gezondheidsproblemen die met pijn gepaard gaan. Onder gedragsproblemen vallen onder andere het weigeren op de kattenbak te gaan, strijd met andere katten om gebruik van de kattenbak, of weerstand tegen de gebruikte kattenbakvulling. Ook kan de bak in verband gebracht worden met een vervelende ervaring in het verleden tijdens het gebruik.

Pijn in de onderrug, bij de aanhechting van de staart, aan de heupen of aan de knieën kunnen pijn of ongemak veroorzaken bij het neerzitten om te ontlasten. Ook een vreemd voorwerp in de dikke darm of in het anale gebied zal leiden tot pijn bij het ontlasten, evenals een ontsteking van de anaalklieren of abcessen rondom de anus. Tot slot kan een blaasontsteking ook leiden tot pijn bij het ontlasten.

Uitdroging (dehydratie)

De dikke darm is het belangrijkste deel van het maagdarmkanaal als het gaat om het terug opnemen van water uit de ontlasting. Katten die uitgedroogd (gedehydreerd) zijn zullen meer vocht terug opnemen uit de dikke darm, wat resulteert in zeer droge, harde ontlasting en constipatie. Één van de meest voorkomende aandoeningen bij de kat waarbij dit optreedt, is chronisch nierfalen. Katten met chronisch nierfalen verliezen enorme hoeveelheden vocht met hun urine en hoewel ze meer zullen drinken, raken ze toch vaak uitgedroogd en daardoor verstopt.

Neurologische oorzaken

De zenuwen die voor de samentrekkingen van de darm (darmperistaltiek) zorgen kunnen aangetast worden door beschadiging. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren na een ongeluk of wanneer er te hard aan de staart is getrokken. Sommige katten zullen hierdoor onzindelijk worden en continu ontlasting verliezen, terwijl andere katten daarentegen hun ontlasting en soms ook hun urine niet meer kwijt kunnen raken.

Verstopping van de dikke darm

Afwijkingen aan het bekken kunnen leiden tot een vernauwing  en druk uitoefenen op de dikke darm, in het gebied waar deze door het bekkenkanaal loopt. Aangeboren afwijkingen of ontwikkelingsstoornissen als gevolg van voedingstekorten kunnen leiden tot een vernauwing. De meest voorkomende oorzaak is echter een breuk van het bekken, bijvoorbeeld na een ongeluk. Hierdoor zal zich ontlasting ophopen in het vernauwde gebied en kan zich een megacolon ontwikkelen.

Naast een vernauwing als gevolg van druk van buitenaf, kan ook een deel van de dikke darm zelf vernauwd raken. Dit wordt ‘strictuur’ genoemd en staat vaak in verband met de vorming van littekenweefsel in de darmwand, bijvoorbeeld als gevolg van een eerdere verwonding of een operatie. Ook tumoren kunnen leiden tot een belemmering van de dikke darm, net als vreemde voorwerpen (zoals ingeslikte balletjes, botjes, enzovoorts), waardoor de doorgang van de ontlasting belemmerd wordt.

Megacolon door onbekende oorzaak

In de meeste gevallen is de oorzaak van de verstopping en het megacolon onbekend. De gladde spieren zijn niet meer in staat om, zoals gebruikelijk, samen te trekken om de ontlasting naar de endeldarm te vervoeren. Waarschijnlijk gaat er iets mis in de overbrenging van zenuwsignalen op het gladde spierweefsel van de darm.

Een uitgebreidere lijst met aandoeningen die kunnen leiden tot constipatie staat vermeld in tabel 1.

 

Tabel 1. Mogelijke oorzaken van constipatie.

Voeding	Botten, vreemd voorwerp, haar.
Omgevingsfactoren	Verminderde lichamelijke activiteit, bevuilde kattenbak, verandering van kattenbakvulling, kattenbak op andere plaats gezet, opname in een dierenartsenpraktijk, strijd met andere katten in huis, stress in huis, gewrichtsslijtage (artrose) waardoor de kat lastig in de kattenbak kan komen.
Beschadiging	Gebroken bekken, gebroken heup of uit de kom, bijtwond, abces, kneuzing van de buik, verstuikt staartgewricht met het heiligbeen (als gevolg van aan de staart trekken).
Belemmering	Vernauwde anus, anaalzakinfectie, vreemd voorwerp in de endeldarm, tumor in dikke of endeldarm, ophoping van haar ter hoogte van de anus, onvolledige vergroeiing van bekkenhelften na een breuk met als gevolg vernauwing van het bekkenkanaal, verscheurde spieren naast de anus (hernia), een prostaataandoening.
Zenuwprikkel van spierweefsel	Megacolon met onbekende oorzaak, ruggenmergaandoening zoals bijvoorbeeld aangeboren bij de Manx kat, problemen van het centrale zenuwstelsel met verlammingen, dysautonomie (ook wel syndroom van Key-Gaskell  genoemd, een storing van het autonome zenuwstelsel).
Stofwisseling of hormonaal	Uitdroging met een laag kaliumgehalte, hoog calciumgehalte, algehele zwakte, spierzwakte als gevolg van een andere aandoening zoals kanker of een minder goed werkende schildklier (zeldzaam bij de kat).
Medicijnen	Antihistaminica, anticholinergica, diuretica (vochtafdrijvende middelen), bariumsulfaat, opiaten.

 

Symptomen van constipatie

Minder vaak ontlasten of de productie van kleine, harde, droge ontlasting zijn de meest voorkomende symptomen van een verstopping. Veelvuldig naar de kattenbak gaan, waarbij de kat vruchteloos zit te persen, is een ander veelvoorkomend symptoom. Hierbij is lastig te onderscheiden of de kat probeert te plassen of te ontlasten. Wanneer er sprake is van constipatie kan de kat soms vloeibare ontlasting uitscheiden in plaats van goed gevormde ontlasting. Dit is het gevolg van de aanwezige ontlasting die de darmwand irriteert en de dikke darm stimuleert om vocht uit te scheiden. Dit kan verward worden met diarree. De kat kan haar eetlust verliezen en gaan braken naarmate de aandoening voortschrijdt. In ernstige gevallen kan de kat instorten en koud aanvoelen (hypothermie). 

Aanvullend onderzoek

De dierenarts kan naast het stellen van achtergrondvragen en het uitvoeren van een lichamelijk onderzoek, nog enkele aanvullende onderzoeken uitvoeren. Een bloedonderzoek kan zinvol zijn om een onderliggende lichamelijke oorzaak zoals een nieraandoening aan te tonen of afwijkingen in het calcium- of kaliumgehalte in het bloed, die kunnen leiden tot spierzwakte. Urineonderzoek kan nier- of blaasproblemen opsporen. Röntgenonderzoek kan helpen bij het vaststellen van rug-, heup- of bekkenproblemen en kan de mate van verwijding van de dikke darm zichtbaar maken.

Aanvullende onderzoeken kunnen bestaan uit:

• Contrastfoto: het inbrengen van bariumvloeistof in de dikke darm. Dit is duidelijk zichtbaar op een röntgenfoto. Lichamelijke afwijkingen in de dikke darm kunnen zo zichtbaar worden gemaakt.
• Colonoscopie – kijken in de dikke darm met behulp van een endoscoop.
• Colon biopsie – afnemen van een kleine hoeveelheid weefsel van de dikke darm voor microscopisch onderzoek.

Behandeling

Bij een verstopping kunnen, al naar gelang de oorzaak, meerdere behandelingen mogelijk zijn.

Vloeistoftherapie

Een infuus in de bloedbaan (intraveneus) kan vereist zijn bij katten die verstopt zitten, om uitdroging tegen te gaan. Via het infuus kunnen tegelijkertijd belangrijke mineralen zoals kalium toegediend worden.

Aangepaste voeding

De thuiszorg op de langere termijn kan bestaan uit het overgaan op blik- in plaats van droogvoeding, het toevoegen van water aan de voeding of het toedienen van vocht onder de huid (subcutaan). Bij constipatie kan de dierenarts ook aangepaste voeding voorschrijven. Een dieet dat rijk is aan onoplosbare vezels kan helpen om de darmbeweging te stimuleren.

Laxeermiddelen

Laxeermiddelen (laxantia) kunnen gebruikt worden om de inhoud van de darm zachter te maken, zodat de kat zich beter kan ontlasten. Er zijn verschillende soorten laxeermiddelen die ingedeeld worden naar hun werkingsmechanisme: zwelmiddelen, verzachtende middelen, glijmiddelen, waterbinders en darmwand-prikkelende middelen (zie tabel 2). Voorafgaand aan het toedienen van deze middelen moet de kat zijn vochthuishouding op peil hebben, want deze middelen houden het vocht vast in de dikke darm. In sommige gevallen kan het nodig zijn om levenslang laxeermiddel te blijven geven.

 

Tabel 2. Laxeermiddelen.

Type	Werkingsmechanisme
Zwelmiddelen	Volume van de darminhoud wordt vergroot. Vermindert de tijd dat voedsel aanwezig is in het maagdarmkanaal. Toename van de ontlastingsfrequentie.
Verzachtende middelen	Zij mengen het vocht in de dikke darm met vetten (lipiden), waardoor het minder makkelijk geabsorbeerd wordt.
Glijmiddelen	Verminderen de waterabsorptie vanuit de dikke darm. Snellere passage van de ontlasting.
Waterbinders	Slecht opneembare suikers), stimuleren de vloeistofuitscheiding in de dikke darm en de darmbewegingen.
Darmwand-prikkelende middelen	Prikkelen het darmslijmvlies om vocht af te geven en stimuleren de darmbewegingen.

Klysma

Een milde vorm van constipatie kan verlicht worden met behulp van een laxerend glijmiddel dat rectaal (via de anus) wordt toegediend. Katten die ernstiger getroffen zijn, moeten vaak volledig onder narcose worden gebracht vóór het aanbrengen van een warm water of zoutwater klysma (inbrengen van vocht in het rectum), en verwijdering van de verstopping met behulp van instrumenten.

Darmstimulerende middelen

Darmstimulerende middelen bevorderen de samentrekkingen van het darmkanaal, waardoor de voedselbrij vanuit de maag richting endeldarm wordt gevoerd. De werking berust op het stimuleren van de zenuwoverdracht op het spierweefsel. Deze middelen zijn zinvol bij milde tot gemiddelde gevallen van een megacolon.

Chirurgie

De laatste mogelijkheid om een verstopping op te heffen bestaat uit chirurgie. Dit wordt alleen gedaan als alle andere alternatieven niet helpen of mogelijk zijn. Net als bij iedere operatie zijn er risico’s aan deze ingreep verbonden. Bij het grootste deel van de gevallen worden de constipatieproblemen definitief verholpen. Hierdoor verbetert de kwaliteit van het kattenwelzijn en hoeft de kat niet steeds medicijnen te krijgen. Het is na de operatie wel mogelijk dat een kat last krijgt van diarree of zich vaker gaat ontlasten. In sommige gevallen keert de constipatie toch nog terug.

De chirurgie bestaat uit het verwijderen van het verwijde deel van de dikke darm. Hierbij kan soms de klep gespaard blijven die zich bevindt op de overgang van  de dunne naar de dikke darm en die ervoor zorgt dat er  eenrichtingsverkeer bestaat tussen het laatste deel van de dunne darm en het begin van de dikke darm. Voor- en nadelen van deze ingrepen staan vermeld in tabel 3.

 

Tabel 3. Voor- en nadelen van het operatief verwijderen van een stuk darm.

Chirurgische ingreep	Voordelen	Nadelen
Klep tussen dunne en dikke darm blijft behouden	Verminderd risico op terugvloeien van dikke darm bacteriën in de dunne darm leidend tot diarree.	De constipatie kan terugkeren in het niet verwijderde deel van de dikke darm. Het geopereerde stuk darm kan onder grotere spanning komen te staan.
Klep tussen dunne en dikke darm wordt verwijderd	Een groter deel van de dikke darm wordt verwijderd, waardoor de kans op terugkeer van de constipatie veel minder groot is. Sommige chirurgen vinden dit een makkelijkere ingreep, omdat de twee darmdelen die aan elkaar verbonden moeten worden onder minder spanning komen te staan.	Er bestaat een grotere kans op dunne darm diarree als gevolg van bacteriën die vanuit de dikke darm de dunne darm intrekken.

Na een operatie bij een megacolon is het zaak dat de kat een zeer licht verteerbaar dieet voorgeschreven krijgt om de hoeveelheid ontlasting zoveel mogelijk te beperken. Dit zorgt voor een minder hoge belasting voor de darmen.

Vooruitzichten

Chronische constipatie is een relatief veel voorkomend probleem bij de kat. Hoewel in milde gevallen volstaan kan worden met het toedienen van medicijnen (laxeermiddelen), zullen veel katten uiteindelijk geopereerd moeten worden. Hopelijk zal toekomstig onderzoek meer duidelijkheid geven rondom de oorzaken van het megacolon en zullen er nieuwe darmstimulerende geneesmiddelen ontdekt worden die de medische aanpak verbeteren.