Sluiten

Dieren in de zorg

Dieren kunnen positieve effecten hebben op mensen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het omgaan met huisdieren lichamelijke voordelen biedt, zoals meer ontspanning en een lagere bloeddruk. Maar huisdieren kunnen ook steun geven, motiveren, het zelfbeeld verbeteren en contacten bevorderen. Vanwege deze gunstige effecten op allerlei vlakken worden er steeds vaker dieren ingezet in de zorg. Daarbij is grofweg een verschil te maken in twee manieren waarop dieren worden ingezet: AAA en AAT.

AAA, AAT, AAI

AAA staat voor Animal Assisted Activities, oftewel activiteiten waarbij dieren worden ingezet. Hiermee worden activiteiten bedoeld zoals bijvoorbeeld het bezoeken van zieken of ouderen om hen op te vrolijken of af te leiden. Er wordt zo gebruik gemaakt van de algemene effecten die dieren op mensen kunnen hebben, in de hoop dat men daardoor bijvoorbeeld vrolijker of actiever wordt, meer onderlinge contacten krijgt of even zijn ziekte kan vergeten. Er is geen duidelijk vooropgezet doel.

AAT staat voor Animal Assisted Therapy, therapie die wordt ondersteund door aanwezigheid van een dier. Bij deze therapie wordt heel doelgericht een dier in gezet om bepaalde effecten te krijgen bij een bepaalde persoon. Een dier kan bijvoorbeeld worden ingezet om door te dringen tot een psychiatrische patiënt of een revalidatiepatiënt te stimuleren bij het oefenen. Bij AAT is behalve de begeleider van het dier ook altijd een professionele therapeut of behandelaar betrokken of aanwezig die een behandelplan opstelt en de vorderingen nauwkeurig bijhoudt.

Behalve AAA en AAT komt men ook de term AAI tegen. AAI staat voor Animal Assisted Interventions. (huisdier ondersteunde interventies). Hieronder vallen zowel AAA als AAT.

Het verschil tussen AAA en AAT is in de praktijk soms moeilijk te maken. Regelmatig wordt de naam ‘therapie’ gebruikt, terwijl het in feite om AAA gaat. Sommige activiteiten met dieren hebben kenmerken van zowel AAA als AAT.

Welke dieren?

Voor activiteiten en therapieën met dieren worden allerlei diersoorten ingezet: honden, katten, konijnen en knaagdieren, vogels en ook bijvoorbeeld paarden en ezels. Natuurlijk is niet elke huisdiersoort voor elke vorm van activiteit of therapie geschikt.

Behalve huisdieren worden soms ook andere dieren ingezet. Daarvan zijn vooral activiteiten met dolfijnen bekend.

Therapiedieren

Op heel veel verschillende gebieden kunnen dieren via AAT een rol spelen bij therapie voor mensen. Ze kunnen bijvoorbeeld worden ingezet om contact te leggen met psychiatrische patiënten of om inzicht te geven bij psychologische processen. Zo kan een hond steun geven aan mensen die niet meer de straat op durven. Ook paarden worden veel ingezet (dit noemt men equitherapie), bijvoorbeeld bij het verwerken van trauma’s of het vergroten van zelfvertrouwen, en bij kinderen met sociale problemen of ontwikkelingsstoornissen. Bij kinderen met een autistische stoornis kunnen dieren helpen bij het aanbrengen van structuur en om contact te maken.

Ook op lichamelijk vlak kunnen dieren een therapie ondersteunen. Zo worden er dieren ingezet om mensen te stimuleren bij revalidatie of om motorische vaardigheden en coördinatie aan te leren. Bij mensen met een spastische aandoening kan paardrijden bijvoorbeeld ontspanning van de spieren geven. Voor mensen met een ernstige lichamelijke beperking die zelf niet op een paard kunnen zitten, wordt huifbedrijden toegepast. Daarbij ligt de cliënt in een frame op een doek dat vlak boven de rug van twee paarden gespannen is. De beweging zorgt voor ontspanning.

Huisdierbezoeken

Een bekend voorbeeld van AAA zijn de diverse projecten waarbij vrijwilligers bezoeken afleggen met hun huisdier aan mensen in verzorgings- of verpleegtehuizen of in ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Deze ‘zorgdieren’ en hun begeleiders brengen afleiding en vrolijkheid, geven een onderwerp van gesprek en bevorderen daardoor onderlinge contacten. Ze kunnen ervoor zorgen dat teruggetrokken ouderen uit hun schulp kruipen of zieke kinderen weer even kunnen lachen en contact met hun leeftijdsgenoten maken. Het aaien van een dier werkt ontspannend en geeft een mogelijkheid voor lichamelijk contact en genegenheid, wat vooral bij ouderen vaak ontbreekt in het dagelijks leven.

Verantwoorde inzet van zorgdieren

Het is belangrijk dat projecten met zorgdieren op een professionele manier worden aangepakt. Er bestaan immers, naast veel voordelen, ook risico’s. Om te zorgen voor een positief effect en het welzijn van zowel de cliënten als de zorgdieren zelf te waarborgen, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan.

Veiligheid en gezondheid

De dieren en begeleiders die ingezet worden voor AAT of AAA, zoals het afleggen van huisdierbezoeken, moeten zorgvuldig geselecteerd worden. De dieren moeten goed gesocialiseerd zijn en mogen absoluut geen agressief of afwerend gedrag vertonen en de begeleider moet het dier goed onder controle hebben. Dat is belangrijk voor de veiligheid van de bewoners of patiënten in een instelling, maar ook voor de dieren zelf.

Natuurlijk moet er ook rekening worden gehouden met de gezondheid van diegenen die een huisdier op bezoek krijgen. Zowel ouderen als zieken zijn sneller vatbaar voor infecties en andere overdraagbare aandoeningen (zoönosen). Dat betekent dat de dieren die geselecteerd zijn, volledig gezond moeten zijn. Ze moeten het hele jaar door goed behandeld worden tegen vlooien, wormen en andere parasieten en mogen geen huidklachten zoals schimmels hebben. Afwerend gedrag zoals krabben en bijten moet voorkomen worden.

Er wordt door internationale organisaties zoals Pet Partners (voorheen Delta Society) afgeraden om dieren in te zetten die rauw vlees voeding krijgen, omdat er daardoor risico bestaat op onder andere Salmonella infecties. Het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid heeft richtlijnen opgesteld voor onder andere verpleeghuizen en woonzorgcentra, voor instellingen voor gehandicaptenzorg en psychiatrische inrichtingen. In deze richtlijnen worden ook adviezen gegeven voor het toelaten van huisdieren in dergelijke instellingen.

Welzijn van de zorgdieren

Ook voor het welzijn van het zorgdier zelf is een goede selectie van geschikte dieren van belang. Zorgdieren moeten goed kunnen omgaan met allerlei nieuwe situaties, moeten heel goed gesocialiseerd zijn met allerlei soorten mensen en kinderen en snel kunnen herstellen als ze eens ergens van schrikken. Ze moeten gewend worden aan allerlei soorten aanrakingen, vreemde geluiden en het vooral ook leuk vinden om met mensen om te gaan. Ook het heen en weer reizen en een tijd in het reismandje moeten zitten kan voor een dier een belasting zijn.

Een dier dat veel stress ondervindt van een vreemde omgeving, vreemde mensen, aangeraakt en opgetild worden of van het reizen van en naar de instelling toe, zou niet moeten worden ingezet als zorgdier.

Zorgdieren moeten bovendien steeds de keuze blijven houden of ze de mensen die zij bezoeken ook willen benaderen en contact met hen willen maken, en niet gedwongen worden om zich te laten aaien. Ze moeten na de bezoeken of tussen sessies door voldoende tijd krijgen om tot rust te komen of juist hun energie kwijt te raken. Er moet ook drinkwater beschikbaar zijn.

Ook over de omgeving en de geschiktheid daarvan voor het dier moet worden nagedacht. In een verzorgingstehuis voor ouderen of een ziekenhuis kan het bijvoorbeeld erg warm zijn, en niet elk dier kan daar goed tegen.

Opleiding van de begeleiders

Van de begeleiders van zorgdieren wordt veel gevraagd. Zij moeten in de eerste plaats veel over hun dier weten en het dier goed kunnen ‘lezen’. Alleen dan kunnen ze ingrijpen als dat nodig is en het gedrag van hun dier zo sturen dat alles voor zowel de cliënten als de zorgdieren goed blijft verlopen. Bovendien moeten ze ook goed kunnen omgaan met de mensen die zij met hun dier bezoeken en begrip hebben voor wat deze mensen wel en niet kunnen of willen. Wat er mogelijk is, kan per doelgroep verschillen en de begeleider moet daar goed op in kunnen spelen en weten voor welke doelgroepen zijn of haar dier geschikt is of juist niet.

Er is daarom een gerichte opleiding nodig om samen met een huisdier op een verantwoorde manier aan de slag te gaan in de zorg. Er zijn een paar organisaties in Nederland die zich bezig houden met het geven van deze opleidingen en het selecteren van geschikte eigenaar-huisdiercombinaties.

Organisaties

Internationaal bestaat er een aantal organisaties die zich bezig houden met het verzamelen en uitdragen van kennis over AAA en AAT en het geven van richtlijnen en normen hiervoor.

De Amerikaanse, internationaal werkende non-profit organisatie Pet Partners (vroeger Delta Society) is daarvan misschien wel de bekendste. Deze organisatie probeert zoveel mogelijk wetenschappelijke informatie over AAA en AAT en de werking ervan bij elkaar te brengen. Daarnaast geven ze opleidingen en hebben ze richtlijnen ontwikkeld waaraan AAA en AAT zouden moeten voldoen.

In Europa bestaat onder andere de organisatie ADEu: Assistance Dogs Europe. Dit is een koepelorganisatie voor Europese organisaties voor hulphonden. Zij hebben standaarden opgesteld voor programma’s met hulphonden, ook als bezoekdieren in AAA en AAT.

Ook binnen Nederland zijn organisaties die zich bezig houden met het bundelen en verspreiden van kennis rond AAA en AAT.

Stichting AAIZOO is een organisatie die als netwerk fungeert voor mensen die zich bezig houden met zorgdierprojecten, zodat de aanwezige kennis gedeeld kan worden. Ook stimuleert AAIZOO onderzoek naar toepassingen op het gebied van AAA en AAT. Het doel is om de kwaliteit van projecten en werkzaamheden op het gebied van AAA en AAT te verbeteren.

Stichting ZorgDier Nederland houdt zich bezig met het organiseren van integrale en duurzame zorgdier-programma’s voor zorginstellingen en het selecteren en opleiden van vrijwilligers die hier met hun huisdier aan mee willen werken. De zorgdierteams worden opgeleid en gecertificeerd volgens internationale kwaliteitseisen. Daarbij werkt de stichting samen met diverse opleidingsinstituten in Nederland, zoals het Prinsentuin College, de CAH (minor Dieren in therapie, training en coaching) en de Stoas Hogeschool, en daarnaast met internationale organisaties als Pet Partners en ADEu. Ook stimuleert Stichting Zorgdier onderzoek naar AAT/AAA, onder andere in samenwerking met Universiteit Utrecht.

Hogeschool Van Hall Larenstein biedt in de HBO opleiding Diermanagement een major ‘Dieren in de zorg’ aan, die zich richt op de organisatie van projecten of instellingen op het gebied van AAA en AAT.

Pets4Care verzorgt cursussen en workshops voor diverse richtingen in AAA en AAT. Ze volgen de internationale kwaliteitsrichtlijnen van PetPartners en de ADEu.

Voor Equitherapie (therapie met paarden) is er een stichting die opleidingen aanbiedt en equitherapeuten registreert, namelijk de SHP-E (Nederlandse Stichting Helpen met Paarden – Equitherapie).

Daarnaast zijn er in Nederland nog allerlei, vaak kleine, organisaties en bedrijven die zich bezig houden met activiteiten op het gebied van AAA en AAT. Ook daar worden soms cursussen aangeboden voor mensen die met hun huisdier hieraan mee willen werken.

Een cursus of opleiding volgen voor AAA/AAT

De cursussen en opleidingen op dit gebied verschillen van elkaar in kwaliteit en prijs. Overweegt u om een opleiding te gaan volgen om met uw huisdier in AAA of AAT te gaan werken, kijk dan goed wat de cursus inhoudt en of deze u goed voorbereidt op de praktijk.

Belangrijk is dat er aandacht is voor praktische vaardigheden en het oefenen daarvan, bijvoorbeeld tijdens simulaties. U moet tijdens het werken als zorgdierbegeleider immers snel kunnen inspelen op allerlei situaties en het is voor veel mensen lastig om dat te leren van alleen theoretische informatie. Het omgaan met de diverse doelgroepen is bovendien niet altijd gemakkelijk, zeker niet als u onvoldoende achtergrondkennis heeft. Als de aanbieder van de cursus of opleiding ook scholing geeft aan vaste medewerkers van de zorginstelling die de zorgdierprojecten vervolgens intern kunnen aansturen, biedt dat grote voordelen, omdat de inzet met uw dier dan serieus wordt ingebed in het zorgaanbod.

Daarnaast is het belangrijk dat ervaren opleiders ook uw dier kunnen beoordelen op geschiktheid en kunnen zien hoe u en uw dier op elkaar ingespeeld zijn. Als eigenaar van een huisdier heeft men immers vaak geen echt objectieve kijk meer op het dier, en bovendien kunt u zelf niet zien of u misschien signalen van het dier mist. Door ervaren mensen hiernaar te laten kijken, voorkomt u dat uw dier onbedoeld nadelen ondervindt van het werken als zorgdier.

Een goede opleiding en selectie voorkomt problemen, zowel in de vorm van stress bij het dier als in het omgaan met de situaties die u in de praktijk tegen kunt komen en de veiligheid van de cliënten. Als eigenaar blijft u altijd verantwoordelijk voor het gedrag van uw dier, en als u zich met uw huisdier aanbiedt voor zorgdierprojecten zoals AAA of AAT dan heeft u ook een verplichting naar de cliënten toe. Zorg er daarom voor dat u goed voorbereid bent.

Gebruik maken van de inzet van zorgdieren

Ook voor diegenen die gebruik willen maken van de inzet van zorgdieren is het belangrijk om te weten waar men op moet letten. Er zijn geen officiële keurmerken voor AAA en AAT en iedereen mag zich hiermee bezig houden. Daarom moet men goed opletten met wie men in zee gaat. Dat geldt voor instellingen die dierbezoeken willen gaan toelaten en therapeuten die interesse hebben in het inzetten van een therapiedier en zijn begeleider, maar ook voor particulieren die op zoek zijn naar een therapie of activiteit met zorgdieren, voor zichzelf of bijvoorbeeld hun kinderen.

Informeer altijd naar de opleiding van de aanbieders en ga na of zij lid zijn van een organisatie en zo ja, of er dan een vorm van toezicht of certificering is.

Let bovendien zelf op: hoe wordt er met het dier en met de cliënten omgegaan, zijn de dieren gezond en, indien van toepassing, gevaccineerd en ontwormd, is het dier ontspannen? Al deze zaken zijn belangrijk om er ervoor te zorgen dat de AAA of AAT ook daadwerkelijk positief uitpakt, voor zowel de cliënten als de zorgdieren.